Page 101 - SEPAL Innovation book (gr)

Αποδίδοντας του τον ρόλο ενός υποτιμημένου, άχρηστου ατόμου, η δράση του
περιορίζεται και, με βάση την αρχή της αυτοεκπληρούμενης προφητείας, οι πνευματικές και
κοινωνικές δεξιότητές του εξασθενούν και, δευτερευόντως, η κοινωνική απομόνωση
επιδεινώνεται.

9.2. Αμυντικές αντιδράσεις προς τον στιγματισμό

Οι πρακτικές διαχωρισμού, που αποστερούν τα άτομα από τα δικαιώματά τους, εγείρουν
τον φόβο και κάνουν εντονότερη την αίσθηση του στιγματισμού, μπορεί να είναι ένας
παράγοντας που πυροδοτεί πραγματικά τις επιθετικές και αυτοκαταστροφικές αμυντικές
αντιδράσεις.
Ο στιγματισμός, η απόσταση, τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις εξηγούνται με
διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις, όπως η κοινωνικο-βιολογική, στο πλαίσιο της οποίας η
δημοφιλής θεωρία της ρεαλιστικής κοινωνικής σύγκρουσης εκτιμά ότι οι προκαταλήψεις
είναι το αποτέλεσμα του ανταγωνισμού και του αγώνα για την απόκτηση περιορισμένων αγαθών
μέσω της αφαίρεσής τους από τους πιο αδύναμους.
Σε αυτό το πλαίσιο, τα αποτελέσματα μελετών όπως των Corrigan, Watson και Barr
αναδεικνύουν τη σημασία της αυτοεκτίμησης των ατόμων που έχουν επίγνωση της ψυχικής
ασθενείας και ταυτόχρονα επεμβαίνουν με αρνητικά στερεότυπα για τους ασθενείς. Όπως
εξηγούν οι συγγραφείς, αυτό σημαίνει ότι υιοθετούν μια στιγματιστική στάση προς τους εαυτούς
τους (αυτοστιγματισμός). Η απροθυμία πηγάζει από την έλλειψη γνώσης και πρακτικής
εμπειρίας αναφορικά με αυτή τη μορφή αλληλεπιδράσεων.
Πέρα από τον φόβο, η πηγή της υποτίμησης, της αρνητικής κοινωνικής στάσης προς την
ομάδα που στιγματίζεται, μπορεί να είναι ένας μηχανισμός που έχει περιγραφεί στην ψυχολογία
με τον όρο «γνωστική ασυμφωνία». Σύμφωνα με τον ορισμό του δημιουργού της έννοιας, L.
Festinger, η γνωστική ασυμφωνία γίνεται αισθητή με τη μορφή μιας έντασης, που προκύπτει
όταν υπάρχει αντίθεση μεταξύ στοιχείων της κατάστασης στην οποία λειτουργεί το υποκείμενο
και απειλεί την εικόνα του. Επομένως, η εικόνα της συμπεριφοράς ενός άρρωστου ατόμου – που
δεν γίνεται κατανοητή και δεν αναγνωρίζεται από έναν παρατηρητή, που δεν είναι πρόθυμος να
συλλογιστεί, συχνά με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο εξαιτίας της δράσης των μηχανισμών άμυνας,
ερμηνεύεται λανθασμένα με τη χρήση απλών, στερεοτυπικών, αποδοκιμαστικών όρων.
Ένας άλλος μηχανισμός του κοινωνικού στιγματισμού που βασίζεται σε γνωστικές
διαστρεβλώσεις είναι το φαινόμενο της αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Σύμφωνα με τον
κοινά αποδεκτό ορισμό, αφορά την επιβεβαίωση από τον παρατηρητή των εικασιών για τη
συμπεριφορά ενός άλλου ατόμου ή ομάδας ατόμων, όχι σε σχέση με την πραγματική κατάσταση,
αλλά ως αποτέλεσμα της επίδρασης που ασκείται σε αυτό το άτομο ή αυτά τα άτομα. Ο
παρατηρητής δημιουργεί καταστάσεις που αναγκάζουν την εμφάνιση της αναμενόμενης
συμπεριφοράς που τον επιβεβαιώνει για το άτομο ή την ομάδα ατόμων.

9.3. Πώς μπορούμε να βάλουμε τέλος στον στιγματισμό;

Το να θεωρείται κάποιος αβοήθητος και εξαρτημένος μπορεί να μην είναι το επακόλουθο
των νοητικών ελλειμμάτων του ή άλλων αδυναμιών, αλλά η συνέπεια της έλλειψης ερεθισμάτων
που παρακινούν τη δράση του και την εμπλοκή του στη σχέση εξάρτησης με τους άλλους,
επιβραβεύοντας την παθητικότητά του και υποβάλλοντάς τον κάτω από την προστασία των

101